Verlanding en beschaduwing

Wanneer een poel niet wordt beheerd, zal deze verlanden. Hierbij zorgt jaarlijks afstervende water- en oevervegetatie en invallend blad van bomen voor een groeiende humuslaag op de bodem. Langzaam maar zeker vult een poel zich op en verandert de vegetatie van waterplanten naar meer landgebonden plantensoorten, totdat de poel geheel overgroeid is door struiken en bomen.

Verlandingsvegetaties zijn voor bepaalde soorten juist heel waardevol; ze bieden schuilplaats, eiafzetplek en voedsel. Inval van blad en vermesting kunnen het verlandingsproces versnellen, waardoor het ontstaan van een gevarieerde verlandingsvegetatie geen kans krijgt. Beschaduwing door bomen verhindert ook de opwarming van het water en het ontstaan van plantaardig en dierlijk plankton. Langs de oever van een poel kunnen bijzondere planten voorkomen die gebaat zijn bij het steeds weer ontstaan van open plekken in de vegetatie. Als beheer uitblijft dan groeit de oever dicht en verdwijnen deze soorten.

 

Waterpeil

In een poel wordt het waterpeil bepaald door de aanvoer en verdamping van water. Als de bodem doorlatend is, wordt het waterpeil door het grondwater bepaald. Als de bodem niet doorlatend is (bijvoorbeeld door een kleilaag), wordt een poel door regenwater gevuld. Van nature is de waterstand in poelen hoog in de winter en het voorjaar en zakt deze in de zomer langzaam. Wanneer poelen aan het eind van de zomer af en toe eens droogvallen, is dat geen probleem (op zo'n moment is het handig om beheer uit te voeren). Doordat het grondwaterpeil sterk wordt beïnvloed door waterwinning en drainage voor de landbouw, kunnen poelen te vroeg in het jaar en te frequent droogvallen. Hierdoor krijgen eieren en larven van amfibieën en libellen onvoldoende kans zich te ontwikkelen.

 

Waterkwaliteit

Door aanvoer van voedingsstoffen wordt een poel verrijkt (eutrofiëring). Wanneer er te veel voedingsstoffen in een poel aanwezig zijn verdwijnen veel soorten. Door verrijking met stikstof en fosfaat (vaak door bemesting) kan een dicht kroosdek of algenbloei ontstaan, verlandt een poel snel en neemt de variatie in begroeiing af of kan een poel verzuren. Eutrofiering leidt tot het ontstaan van een dikke sliblaag, die kan zorgen voor zuurstofarme omstandigheden. 

Vissen

Vissen eten amfibieën en ongewervelden. Voor de overleving van deze soorten is de aanwezig van vis dus erg nadelig. In beek- en rivierdalen worden poelen op natuurlijke wijze gekoloniseerd door vis. In meer geïsolleerde wateren worden vissen regelmatig door de mens uitgezet. Wanneer een poel droogvalt, verdwijnen de vissen en nemen de kansen op succesvolle voortplanting van veel soorten weer toe. Met name de uit Amerika afkomstige zonnebaars vormt een groot probleem. Het is een fanatieke jager die zich snel vermeerdert en vaak wordt uitgezet door de mens. Soorten als de kamsalamander en knoflookpad dreigen hierdoor lokaal uit te sterven.

 

Invasieve waterplanten

In toenemende mate is  sprake van overlast die wordt veroorzaakt door uitheemse waterplanten.  Vooral uitheemse waterplanten uit tuinvijvers en aquaria vormen in ons land een probleem.  Deze soorten kunnen – al dan niet opzettelijk  - in een poel terechtkomen.  Uitheemse waterplanten die zich vervolgens explosief vermeerderen noemen we invasief.  Met behulp van de Veldgids Invasieve Waterplanten kunnen deze invasieve waterplanten op naam worden gebracht.

De grootste overlast in poelen komt momenteel van Watercrassula (zie onderstaande foto's). Deze soort neemt in Nederland explosief toe en vormt - vooral in Brabant – inmiddels een groot probleem.  Deze soort is in staat om in korte tijd een poel volledig te overwoekeren, waardoor er geen ruimte meer is voor bijzondere inheemse planten. Voor vestiging op nieuwe plekken is een heel klein stukje stengel al genoeg! Fragmenten die makkelijk met veldmaterialen (schepnet, zolen van laarzen etc) kunnen meeliften. Wees dus terughoudend met het bemonsteren van met Watercrassula geïnfecteerde wateren en maak je veldmateriaal schoon voordat je een nieuwe poel bemonsterd.  Mocht je in het veld Watercrassula of andere invasieve waterplanten tegenkomen, geef dan je waarnemingen door via NOVA/Verspreidingsatlas, Telmee.nl of Waarneming.nl. Als de plek nog niet te groot is, is ingrijpen vaak nog mogelijk.  Regelmatige controle na bestrijding is raadzaam.

 

      

Kwaliteit landhabitat

Voor amfibieën geldt dat ze maar een beperkt deel van het jaar in het water aanwezig zijn. Buiten de voortplantingstijd verblijven volwassen amfibieën op de oevers en in het omliggende land van een poel. Voor amfibieënlarven geldt dat ze in de loop van het voorjaar en zomer het land op kruipen om er te schuilen en voedsel te zoeken. De kwaliteit van het landhabitat heeft grote invloed op het functioneren van een poel. Ook libellen hebben als ze volwassen zijn behoefte aan gevarieerde structuurrijke vegetaties (ruigte, bosranden ed.) om te jagen en schuilen.